یوزپلنگ آسیایی؛ یک اقدام، دو واکنش

به گزارش ایسنا  انجمن یوزپلنگ ایرانی در سال جاری با ۵۰ دوربین به رصد یوز در منطقه توران می‌پرداخت اما در اعتراض به عملکرد سازمان حفاظت محیط زیست آن‌ها را جمع‌آوری کرد. مدیر عامل این انجمن انتفاداتی نسبت به طرح‌های این سازمان در حفاظت از یوز، چگونگی تعامل آن با سمن‌های فعال در این حوزه و نحوه اطلاع‌رسانی درباره اتفاقات سایت تکثیر در اسارت توران دارد. مدیرکل دفتر مدیریت و حفاظت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست ضمن تشریح اقدامات این سازمان برای حفاظت از یوز به انتقادات مطرح شده پاسخ داد.

مرتضی پورمیرزای – مدیر عامل انجمن یوزپلنگ ایرانی – درگفت و گو با ایسنا می‌گوید: امسال ۵۰ دوربین در کل توران داشتیم. ناراحت کننده است که نمی توانیم جمعیت یوز را رصد کنیم اما دوربین‌ها را جمع‌آوری کردیم چراکه تصویرهای منتشر شده از آن‌ها به ابزاری برای دیده نشدن کاستی‌ها تبدیل شده است. اقداماتی که حتی ۱۰ سال پیش برای حفاظت از یوز انجام می‌شد، بیشتر از الان بود. کارهایی که اکنون انجام می‌شود، بیشتر نمایشی است.

او با بیان اینکه تا پایان سال گذشته ثبت یوز افزایش یافته بود، عنوان می‌کند: این وضعیت باعث شد که سازمان محیط زیست تلاش چندانی برای حفاظت از یوز نکند. اکنون نیز در حال انجام اقداماتی است که چندان اثربخش نیست. به عنوان نمونه مرتع «تلخاب» (یوزپلنگ ایرانی) را خریدند ولی مرتع‌دار همچنان  در این مکان حضور دارد. زمانی که ما به این مرتع برای چک کردن دوربین مربوط به رصد «تلخاب» رفتیم با حضور دام در منطقه نیز مواجه شدیم. در پاسخ به علت تداوم حضور دام به ما گفتند که اجازه حضور دام تا یک سال آینده را در این منطقه را داده‌اند.

مدیرعامل انجمن یوزپلنگ ایرانی اضافه می‌کند: ما در این شرایط تصمیم به جمع‌آوری دوربین‌های خود گرفتیم و از نهادهای دیگر این وضعیت را پیگیری می‌کنیم چراکه با تداوم این شرایط  مطمئن هستیم که یوز قادر به زیست در آن منطقه نخواهد بود.

این در حالیست که غلامرضا ابدالی – مدیرکل دفتر مدیریت و حفاظت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست –  به ایسنا می‌گوید: فعالیت‌های سازمان محیط زیست برای امن‌سازی زیستگاه‌های بااهمیت ازسال‌ها پیش شروع شده و به‌صورت گام به گام اقدام به خروج دام از زیستگاه کرده است. از سال ۱۴۰۰ نیز این کارها در جهت اقدامات پیشین آزادسازی مزارع به‌خصوص در منطقه امن توران اطراف چشمه جنیرد و حرب و تلخاب انجام و میزان قابل توجهی دام از منطقه خارج شده است.

او اضافه می‌کند: خریداری سامانه‌های عرفی نیازمند تعامل با مردم محلی و دامداران منطقه است چرا که جلب همکاری این مردم برای واگذاری حقوق آبا و اجدادی‌شان بدون کسب رضایت آنان امکان‌پذیر نخواهد بود.

مدیرکل دفتر مدیریت و حفاظت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست تاکید می‌کند: روند اقدامات سازمان محیط زیست نشاندهنده حرکت مداوم در زمینه آزاد سازی زیستگاه یوزپلنگ از دام است و این روند با خروج دام از تلخاب در ابتدای سال آینده پایان نمی‌یابد و آزاد سازی چهار مرتع دیگر در صورت وجود منابع مالی دربرنامه کار قرار دارد.

او با بیان اینکه حفاظت از گونه یوزپلنگ با سابقه ۲۰ ساله در سازمان محیط زیست همواره از چالش‌های موجود بوده است، تصریح می‌کند: این گونه با تنوع ژنتیکی پایین همچنین تخریب و تکه‌تکه شدن زیستگاه‌ها همچنین وجود معادن، جاده‌ها وخشکسالی و کاهش طعمه وضعیت بسیار بحرانی را طی می‌کند. سازمان محیط زیست با نگاه ویژه‌ای نسبت به حفاظت از این گونه همواره عمل کرده و حتی طی سه سال گذشته اقدامات خود را برای حفاظت از این گونه افزایش داده است،‌ با این حال حفاظت از قلمرو گسترده این گونه که موجب حضور آن در خارج از مناطق حفاظت شده می‌شود نیازمند همکاری همه ذینفعان و وزارتخانه‌های متعدد است بنابراین سازمان حفاظت محیط زیست در تلاش است تا از طریق شورای عالی محیط زیست و یا دیگر رویکردها طب یک برنامه جامع، مشارکت آنها را به عنوان یک وظیفه ملی جلب کند.

ابدالی اضافه می‌کند: هم‌اکنون پارک ملی توران زیستگاه اصلی یوزپلنگ ایرانی و تنها زیستگاه زادآور  است.  بعد از آن مجموعه حفاظتی میاندشت است که هم اکنون رفت و آمد یوزپلنگ‌ها بین این دو زیستگاه به کرات  ثبت می‌شود و به‌طور کلی طی این سال‌ها کوچ یوزها هم به سمت شمال و هم به سمت شرق توران انجام شده است.

او با اشاره به وضعیت منطقه توران می‌گوید: این منطقه از نظر وسعت بزرگ است اما بخش قابل توجهی از آن کویری است، بخشی پوشش ضعیف گیاهی دارد و بخشی هم دارای تعداد قابل توجهی دام، شترو سگ گله است. بخش کوچکی از این منطقه تقریبا بکر است و به عنوان هسته مرکزی زیستگاه یوز محسوب می‌شود  اما شرایط آن به گونه‌ای است که به هیچ وجه نمی‌تواند قلمرو یوزپلنگ را پوشش بدهد.

مدیرکل دفتر مدیریت و حفاظت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه یوزها مرتب از آن محدوده خارج می‌شوند،‌توضیح می‌دهد:  آن‌ها  به دنبال طعمه و فضای امن و قلمروهای مناسب از زیستگاه خارج می‌شوند. ضمنا  زیستگاه اصلی توران طی سال‌ها نشان داده است  که تنها ظرفیت نگهداری حدود ۱۰ تا ۲۰ یوزپلنگ را داشته است. بیشتر توله‌های جدید نیز در جست وجوی قلمرو و غذا از این زیستگاه به‌خصوص به سمت شمال و شرق  خارج می‌شوند و به دلیل نبود امنیت و محیط بان، طعمه و منابع آبی در خارج از زیستگاه تحت مدیریت سازمان یا بر اثر تصادفات جاده‌ای از بین می‌روند و یا  به سرنوشتی نامعلوم دچار می‌شوند که موجب از بین رفتن نسل دوم و عدم افزایش تعداد این جمعیت شده است.

به گفته ابدالی طی سه سال گذشته با افزایش اعتبار ستادی، استانی همچنین استفاده از حمایت بخش خصوصی در قالب یک تفاهمنامه نسبت به تقویت پایش و حفاظت، امن کردن زیستگاه، خروج دام ، تقویت منابع آبی  اقدام شده است البته اقدامات دیگری برای امن کردن اطراف و کریدورهای زیستگاه مذکور انجام شده که اتفاقا اقدامات نوآورانه‌ای در  تاریخ حفاظت از یوزپلنگ آسیایی به شمار می‌آید و در صورت حمایت همگانی،  نتایج مثبت  آن طی یکی دو سال آینده مشخص می‌شود.

 اقدامات محیط زیست برای امن‌سازی زیستگاه یوز موثر است یا نه؟

اما پورمیرزای  تلاش سازمان محیط زیست برای امن‌سازی زیستگاه‌های یوز  را موثر نمی‌داند و با ذکر مثالی می‌گوید: در شمال جاده عباس آباد استانداری دو استان تفاهمنامه‌ای برای حفاظت از زیستگاه امضا کرده‌اند و قرار است انجمن قرقداران از آن حفاظت کند و محیط بان ضابط قضایی باشد. در واقع خود سازمان، حفاظت این منطقه را متقبل نشده است.

وی در مورد برنامه سازمان محیط زیست برای جلب همکاری‌های بین بخشی به منظور حفاظت از یوز اظهار می‌کند: همکاری بین بخشی بد نیست ولی این راه حفاظت از یوز نیست. ما اصرار داشتیم این منطقه حفاظت شده شود اما به هر دلیلی نشده است. اگر اتفاقی برای یوز در شمال جاده بیفتد، نمی‌دانیم به استانداری مراجعه کنیم یا محیط زیست یا قرق‌بان؟ این در حالیست که افرادی را بدون هیچگونه آموزشی به عنوان قرقبان به کار گرفته‌اند.

مدیرعامل انجمن یوزپلنگ ایرانی اضافه می‌کند: شمال جاده عباس‌آباد نمونه بسیار خوبی از همزیستی یوز با جوامع محلی است، یعنی تنها مکانی است که هر کدام بدون هیچ مشکلی زندگی می‌کنند. آنجا با بگیر و ببند حفظ نمی‌شود بلکه با مشارکت و تعامل جوامع محلی  حفظ می‌شود.

پورمیرزای تاکید می‌کند: حفاظت زیستگاه اطراف توران مهم است اما روش حفاظت هم اهمیت دارد. اقدامات سازمان محیط زیست ممکن است فضایی در منطقه ایجاد کند که تبعات بلندمدت داشته باشد و رفع آن نیازمند صرف زمان و بودجه زیادی باشد.

در این میان ابدالی به وجود مشکلات متعدد در جهت ارتقای سطح حفاظتی مناطق اطراف توران  اشاره می‌کند و می‌گوید: این منطقه با تعارضات و وجود فعالیت‌های معدنی روبروست و  وزارت صمت در آن مناطق محدودیت‌هایی دارد  همچنین به دلیل آن‌که محدودیت‌های اداری، اعتباری و مالی ، افزایش نیرو و امکانات دولتی امکان پذیر نیست بنابراین برای حفاظت از بخشی از محدوده‌های شمال و  جنوب شرقی توران تفاهمنامه‌های امضا شده است.

مدیرکل دفتر مدیریت و حفاظت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست  ادامه می‌دهد: برای کریدور میان مجموعه حفاظتی توران و میاندشت و منطقه حفاظت شده خوش ییلاق  به نام یوزکنام پل ابریشم در قالب یک تفاهمنامه با استانداری‌های خراسان شمالی و سمنان و دو اداره کل محیط زیست این استان‌ها و بخش خصوصی، هشت نیرو در قالب همیار محیط بان با امکانات مناسب در محدوده زیستگاه‌های آزاد شمال توران و جنوب غرب میاندشت به کار گرفته شده و قرار است که طعمه‌های آن محدوده  تقویت شود تا یوزهایی که به‌ویژه با توله به صورت خانواده آنجا دیده می‌شوند بتوانند بقا پیدا کنند.

او با بیان اینکه در منطقه جنوب شرق توران برنامه تکثیر طعمه یوزها مانند آهو، قوچ و میش با همکاری بخش خصوصی در دست اجرا است، ابراز امیدواری می‌کند که تا دو سال آینده طعمه‌هایی که با اصول محیط زیستی و تحت نظارت سازمان محیط زیست در شرایط تقریبا نیمه‌وحشی تکثیر می شوند، در طبیعت رها سازی شوند تا وضعیت جنوب شرقی توران هم برای یوزپلنگ امن شود و هم طعمه مناسبی در اختیارش قرار گیرد تا بخشی از جمعیت گونه بتواند  به آن سمت برود.

ابدالی اضافه می‌کند: اگر روند حفاظتی که در آن منطقه آغاز شده با همین جدیت پیش برود، یک تا دو سال زمان می‌برد تا منطقه برای یوز امن شود. طی این تفاهمنامه پنج همیار محیط بان همراه تجهیزات مناسب برای پایش این منطقه با نظارت این سازمان به کار گرفته شده‌اند.

او تاکید می‌کند: این اقدامات در بخش‌هایی در خارج از منطقه توران آغاز شده  است و چون جوامع محلی و بخش خصوصی هم پای کار آمده‌اند، امید بسیاری است که اثر بخش باشند.

به گفته ابدالی برای بخش‌های شمال شرق و غرب توران نیز برنامه ریزی‌هایی برای تقویت حفاظت در داخل مناطق حفاظت شده و خارج از آن با بهره‌گیری از ظرفیت‌های موجود کشور انجام شده است که بعد از عملی شدن، نتایج آن منتشر می‌شود.

او با اشاره به آموزش جوامع محلی می‌گوید: طی دو سال گذشته برنامه‌های آموزشی برای مردم محلی و دامداران داخل مناطق مدیریت و کریدورهای یوزپلنگ  برگزار می‌شود و قرار است در سال آتی ازنظر علمی و گستردگی تقویت شود.

 کاهش مشارکت سازمان محیط زیست با سمن‌ها برای حفاظت از یوز؛ آری یا خیر؟

یکی دیگر از انتقادات مطرح شده در زمینه استفاده نکردن سازمان از ظرفیت سمن‌های محیط زیستی برای حفاظت از یوز است.  پورمیرزای ضمن اشاره به اقدامات سازمان حفاظت محیط زیست در زیستگاه‌های یوز در جنوب توران  می‌گوید: سازمان از همکاری بخش خصوصی در این محدوده استفاده می‌کند و قرار است آن جا قوچ و میش رها شود. این کار هم ابهام زیادی دارد زیرا متاسفانه مشارکت در تهران با سمن‌ها قطع شده است و  نمی‌دانیم روش اجرا چیست؟

مدیرعامل انجمن یوزپلنگ ایرانی با اشاره به عملکرد سازمان حفاظت محیط زیست در ایمن‌سازی جاده عباس‌آباد – که به عنوان قتلگاه یوز شناخته می‌شود، اظهار می‌کند: چرا ۵ کیلومترفنسی که ماحصل کمپین سازمان‌های مردم نهاد و مشارکت مردمی برای فنس‌کشی اطراف جاده بود، دپو شده است؟ چرا جواب نامه‌های ما را هم نمی‌دهند؟ چرا ۲۰ میلیارد تومان در نظرگرفته شده از سوی وزارت راه و شهرسازی برای ایمن‌سازی جاده را پیگیری نمی‌کنند؟

ابدالی در این زمینه تاکید می‌کند: با توجه به آنکه طبق قانون حفاظت و مدیریت حیات وحش به سازمان حفاظت محیط زیست سپرده شده است و در مورد نتایج اقدامات در مقابل قانون می‌بایست پاسخگو باشد، سمن‌ها و حامیان حیات وحش باید اقدامات و حمایت‌هایشان را در چارچوب قانون انجام دهند تا موجب تقویت فعالیت ها و اقدامات حفاظتی شود. عدم هماهنگی با این سازمان بی‌نظمی در اجرای وظایف را در پی دارد.

او اضافه می‌کند: هر گونه حمایت و فعالیت داوطلبانه می‌بایست با مرجع قانونی آن هماهنگ شود. متاسفانه بعضی از سمن‌ها اقدام به فعالیت‌هایی می‌کنند که با وظایف قانونی سازمان تداخل می‌یابد و منجر به ابتر ماندن برخی اقداماتی می‌شود که اگر از مجرای درست، قانونی و با هماهنگی سازمان و ادارات کل به آن عمل می‌شد به نتایج مثبتی منجر می‌شد.

 بودجه ۲۰ میلیاردی جاده عباس آباد چه شد؟

مدیرکل دفتر مدیریت و حفاظت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست به ذکر مثالی می‌پردازد و می‌گوید:  حضور این سمن‌ها بدون کسب مجوزهای لازم در مناطق حفاظت شده  با آنکه با نیت خیر انجام  می‌شود اما در امر حفاظت و پایش  معمول  سازمان حفاظت محیط زیست اختلال وارد می کند. در این میان دیده شده که افراد معدودی از این مجموعه ها به دلایل نا معلومی سعی در تفرقه اندازی  بین محیط بانان زحمت کش سازمان محیط زیست که  در جبهه مقدم فعالیت های این سازمان در حال نبرد هستند با بدنه اصلی سازمان دارند که این امر  هیچ کمکی به تقویت حفاظت محیط زیست نخواهد کرد.

ابدالی در پاسخ به این پرسش ایسنا که سرنوشت بودجه‌ای که از سوی وزارت راه برای ایمن‌سازی جاده عباس‌آباد برای سازمان محیط زیست در نظر گرفته شده، چه شده است، توضیح می‌دهد:  قرار شد ۲۰ میلیارد تومان برای فنس کشی جاده عباس آباد – میامی تخصیص یابد که تاکنون محقق نشده و هیچ اقدامی در زمینه فنس‌کشی هم آغاز نشده است. پیگیری مطالبه این بودجه ازطرق قانونی در حال انجام است.

او اضافه می‌کند: هنوز با وجود تلاش و خواست دستگاه‌های ذیربط یعنی وزارت راه و شهرسازی و سازمان برنامه مسیر قانونی برای انتقال این پول به سازمان محیط زیست پیدا نشده است لذا سازمان محیط زیست طی مکاتبه‌ای به وزارت راه پیشنهاد کرده است که راسا با پیمانکار جهت ایمن‌سازی این راه اقدام کند و سازمان محیط  زیست در زمینه استانداردهای مورد نیاز در این خصوص مشاوره‌های لازم را بدهد. در حال حاضر منتظر پاسخ سازمان راهداری در این خصوص هستیم.

مدیرکل دفتر مدیریت و حفاظت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست  با بیان اینکه فنس‌کشی در قالب یک طرح دیده شده است، می‌گوید: بر این اساس یک محدوده حدود ۷۰ کیلومتری تعیین شده بود که قرار بود بخشی از آن نورپردازی و بخشی هم فنس کشی شود. در بخش‌هایی که فنس‌کشی انجام می‌شد، قرار بود زیرگذرها و آب‌گذرها نیز مرمت شوند، به‌طوری که یوزها بتوانند از زیر آن‌ها عبور کنند.

او ادامه می‌دهد: سازمان راهداری اعتباری معادل ۲۰ میلیارد تومان دیگر برای ایجاد روشنایی و آرام‌سازی جاده اختصاص داده است که تاکنون نورپردازی حدود ۲ کیلومتر عملی شده است  تا هم دید راننده و هم حیوان در زمان عبور از جاده بهتر شود. اتفاقات خوبی درباره تابلوهای هشدار، آگاهی و اطلاع‌رسانی هم افتاده و تعدادی تابلو و بنر طراحی و در محل نصب شده است.

به گفته ابدالی اقداماتی در  زمینه  کاهش سرعت رانندگان نیز صورت گرفته است. میانگین سرعت در این مسیر پرخطر حدود ۴۵ کیلومتری به ۹۰ کیلومتر در ساعت کاهش یافته است. تقریبا چند ماه از این مصوبه می گذرد و گرچه پایه‌های دوربین‌ها نصب شده و ظاهرا برخی از دوربین ها هم نصب شده اند اما اینکه واقعا کاهش سرعت اتفاق افتاده باشد، انجام نشده چون این دوربین‌ها باید فعال شوند و سرعت میانگین را محاسبه کنند تا کاملا اجرایی شده باشد، البته پیشرفتی داشته اما هنوز به نقطه اثربخشی نرسیده است.

 چرا اطلاع‌رسانی از سایت تکثیر یوز در اسارت کاهش یافته است؟

 یکی دیگر از اقدامات انجام شده برای حفاظت و تکثیر یوزپلنگ آسیایی تکثیر آن در سایت توران است این در حالیست که اطلاع‌رسانی از فعالیت‌های این مرکز پس از مرگ پیروز (توله یوز) کاهش یافته است. پورمیرزای نیز با انتقاد از نحوه  اطلاع‌رسانی سازمان حفاظت محیط زیست درباره طرح تکثیر یوز در اسارت می‌گوید: آیا وضعیت طرح تکثیر یوز در اسارت پس از مرگ «پیروز» (توله یوز ایرانی) بهتر شده است؟ هیچ خبری از این طرح منتشر نمی‌شود علاوه بر آن در آذرماه که به توران برای بررسی دوربین‌ها رفته بودیم و همزمان با مطرح شدن شایعه زنده‌گیری «فراز» (یوز نر) بود، ما را از مسیری بردند تا نبینیم در سایت تکثیر در اسارت چه خبر است و نزدیک سایت نشویم. این کارباعث افزایش شک ما درباره زنده‌گیری «فراز» شد.

مدیرعامل انجمن یوزپلنگ ایرانی با بیان اینکه میزان همکاری سازمان حفاظت محیط زیست با سازمان‌های مردم نهاد به پایین‌ترین سطح خود برای حفاظت از یوز رسیده است، اظهارکرد: بسیاری از این اقدامات کارشناسی نشده و حتی مشکل‌دار است. به عنوان نمونه چطور مرتع «تلخاب» را خریدند اما هم دام و هم سگ گله در آن حضوردارد؟

ابدالی درباره وضعیت اطلاع‌رسانی در سایت تکثیر یوز در اسارت می‌گوید: گرچه با توجه به محبوب بودن گونه یوزپلنگ و وضعیت بحرانی آن، انتظار مردم برای قرار گرفتن در جریان اقدامات این مرکز طبیعی است اما هم اکنون وضعیت این مرکز روند طبیعی خود را طی می‌کند و برای هر اقدام و یا به‌روزرسانی فعالیت‌ها با کارشناسان خارجی و داخلی مشورت می‌شود. هم اکنون وضعیت  یوزهای موجود در مرکز  مناسب است و مشکلی ندارند. سونوگرافی «ایران» (یوزپلنگ ماده) نیز با همکاری دامپزشک خارجی و حضور دامپزشکان داخلی  انجام شده است و طبق نظر این تیم دامپزشکی  برای بارداری مجدد مشکلی ندارد و جلسات تخصصی برای بررسی نظر آنان هم انجام شده است. نگهداری حیوانات در اسارت و معرفی مجدد آن‌ها به طبیعت موضوع علمی است که سازمان محیط زیست این موضوع را دنبال و از کانال‌های مختلف برای تأمین اعتبار مورد نیاز رایزنی می‌کند.

آیا دوربین‌های رصد یوزپلنگ به توران برمی‌گردند؟

پورمیرزای درباره احتمال نصب مجدد دوربین‌ها در توران می‌گوید: امیدواریم سازمان تغییر رویه دهد و به مسیر درست حفاظت از این گونه ارزشمند برگردد. در این صورت ما در اسرع وقت دوربین‌ها را نصب خواهیم کرد.

این در حالیست که به گفته ابدالی سازمان حفاظت محیط زیست تنها با یک انجمن خاص در این زمینه همکاری نمی‌کند، چنانچه این انجمن و سمن‌های دیگر تمایل به انجام همکاری داشته باشند، درخواست
‌هایشان بررسی و بعد از ارزیابی اهداف، دانش،  تجربه و کارایی آن‌ها و اخذ مجوزهای لازم برایشان در  مورد همکاری با آنها تصمیم گیری خواهد شد. سال قبل با انجمن یوز همکاری داشتیم ولی امسال سمن  دیگری برای انجام مشارکت در برنامه های سازمان در مورد  پایش با دوربین‌های تله‌ای پیش قدم شده است . ضمنا برنامه سازمان ، انجام بخشی از دوربین‌گذاری‌ها توسط همکاران سازمان در سطح استان است تا بانک اطلاعاتی دائمی ایجاد شود.

به گزارش ایسنا با توجه به وضعیت بحرانی یوزپلنگ، حفاظت از این گونه بیش از پیش به اقدامات کارشناسی شده و هم‌افزایی دستگاه‌های دولتی و مردم‌نهاد نیاز دارد تا یوزپلنگ نیز به سرنوشت شوم شیر ایرانی و ببر مازندران دچار نشود.

انتهای پیام