«فورگ» روستایی با بافت سنتی منحصر به فرد در خراسان جنوبی

روستای فورگ از توابع شهرستان درمیان در شرق شهرستان بیرجند و در فاصله ۱۰ کیلومتری شهر اسدیه قرار دارد.

روستای فورگ کاملاً در دامنه کوه مؤمن آباد واقع شده و دارای آب‌ و هوای سرد کوهستانی است و جزء مناطق ییلاقی خراسان‌جنوبی به شمار می‌رود.

شغل اکثر مردم این ناحیه کشاورزی و باغداری است و دامداری شغل دوم آن‌ها محسوب می‌شود.  زرشک مهم‌ترین محصول آنان و شاخصه این مناطق است.

فورگ به خاطر دارا بودن یکی از قلعه‌های بسیار زیبا و ارزشمند ایران از اهمیت خاصی در منطقه و خراسان‌جنوبی برخوردار است. کوچه‌های تنگ، ساباط‌های بی‌شمار، معماری کوهستانی، معماری پلکانی با مصالح سنگ و خشت و آجر، ایوان، ورودی‌های تعریف شده همگی از ویژگی‌های بارز این معماری است. در این روستا کوچه‌ها آجر فرش و دیوارها با اندود کاه‌گل پوشیده شده است که قدم زدن در آن احساسی خوب به هر گردشگری می‌بخشد.

اطراف فورگ را دشت‌های وسیع با باغستان‌های زرشک احاطه کرده و هر منظره‌ای در اینجا یا به قلعه یا به درختان سرخ زرشک ختم می‌شود.

از جاذبه‌های گردشگری فورگ می‌توان به قلعه فورگ، حمام و حوض میرزا، خانه سرورامیاری، خانه آقای شهابی، خانه آقای داود اسماعیلی، سنگ‌نوشته‌های، بافت تاریخی، قبرهای گبر (آتش‌پرست‌ها)، قلعه اره و وجود درختچه‌های زرشک اشاره کرد.

وجه تسمیه فورگ

فورگ از نظر تاریخی یکی از کهن‌ترین آبادی‌های شهرستان درمیان است که با توجه به سنگ‌نوشته‌های به دست آمده از فورگ آن را به مظفر کیقباد نسبت می‌دهند. بر روی یکی از سنگ‌نوشته‌ها چنین آمده است: “یا الله به ناخن سنگ برکندن ز کهسار به از حاجت به نزد ناسزاوار. فیتاریخ۳۰۷ به خط العبد مظفر کیقباد نصره” وجود این سنگ‌نوشته و سنگ‌نوشته‌های دیگری که در فورگ وجود دارد حکایت از قدمت طولانی این روستا دارد. 

در وجه تسمیه فورگ چنین آمده است که فورگ به دلیل اینکه توسط فرزند کیقباد بنا شده است لذا به آن «پور کیقباد» می‌گفتند که بعدها پس از اینکه اعراب به ایران آمدند به «فورکیقباد»  تغییر نام پیدا کرد و پس از آن به «فورک» و در انتها به «فورگ» تغییر نام داد که امروزه این روستا را به این نام یعنی فورگ می‌شناسند.

پیشینه تاریخی

اسناد و مدارک مستند و معتبری وجود دارد که نشان می‌دهد در قرون متمادی قوم ساگارتی در این منطقه زندگی کرده‌اند تا آنجا که هرودت مورخ بزرگ در قرن پنجم پیش از میلاد به این قوم اشاره کرده و درباره آن‌ها می‌نویسد:«آن‌ها در ردیف اقوام شرقی هستند و از سکنه ساتراپ چهاردهم هخامنشیان به شمار می‌روند.»

روستای فورگ علاوه بر داشتن قلعه تاریخی از بافت سنتی ارزشمندی نیز برخوردار است. این بافت بر اساس شکل توپوگرافی زمین شکل گرفته و به‌صورت پلکانی در دامنه کوه احداث شده است. مصالح استفاده شده در شکل‌گیری این بافت همان مصالحی است که در منطقه به‌وفور یافت می‌شود؛ یعنی سنگ و خشت برای دیوارها و چوب در پوشش سقف، ساباط‌های متعدد و طولانی یکی از جذابیت‌هایی است که بافت روستای فورگ دارد. ساباط‌ها علاوه بر نقش امنیتی و هماهنگی با اقلیم در استفاده بهینه از فضا نیز بسیار مؤثرند. 

روستای فورگ پنج محله دارد که قدیمی‌ترین آن‌ها محله حوض سراوانان است که در نزدیکی قلعه قرار دارد همچنین سرده، مسجد بلال، پایین ده و چهکاب از سایر محله‌های قدیمی به شمار می‌آید.

قلعه فورگ در جبهه شمالی روستای فورگ و متصل به روستا به همراه بافت تاریخی روستا، مجموعه‌ای همگون و جالب توجه و بدون تغییرات عمده در بافت سنتی روستا را به وجود آورده است. وسعت قلعه حدود ۹۳۰۰ مترمربع و گستردگی آن از شرق به غرب است. ورودی اصلی قلعه در حصار شرقی آن قرار گرفته که البته پایین‌ترین نقطه قلعه به شمار می‌رود. 

فورگ به دلیل داشتن یکی از قلعه‌های بسیار زیبا و ارزشمند ایران از اهمیت خاصی در منطقه برخوردار است و دره حاصل از کوه‌های اطراف، قلعه و زیباسازی بافت روستا به فورگ، سیمایی رؤیایی داده است.

از نظر پیشینه تاریخی محوطه، ساخت قلعه فورگ در زمان نادرشاه افشار به ‌وسیله میرزا بقاخان حاکم منطقه شروع شده و پس از وی پسرش میرزارفیع خان ساختمان قلعه را به اتمام رسانده است. در زمان حکومت شوکت‌الملک به دستور وی سپاهیانش به قلعه هجوم برده، حاکم آن را دستگیرکرده و قلعه را فتح می‌کنند. تاریخ ساخت این قلعه در کتاب دیوان لامع، نوشته محمد رفیع بن عبدالکریم درمیانی، سال۱۱۶۰ هجری قمری ذکر شده است.

فضاهای داخلی قلعه از شرق به غرب شامل سه قسمت است که قسمت اول، محل زندگی خدمه، انبار آذوقه و محل نگهداری احشام است. 

آخرین مرحله معماری آن مربوط به دوره افشاریه است که حصار فعلی قلعه و هشت برج مدور آن یادگاری از این دوره است.

این بنا در در زمره 10 قلعه تاریخی مهم کشور و از آثار مهم و قابل توجه ایران است که علاوه بر جایگاه ملی، ظرفیت ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو را دارا است. این اثر تاریخی به شماره 3450 در تاریخ 12/28/ 1379 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

انتهای پیام