طلای معطر؛ از دلبری در گلستان‌های خراسان شمالی تا سودای جهانی شدن

زادگاه و رویشگاه آغازین گل‌محمدی سرزمین کهن ایران و خاورمیانه است در آغاز سده هفدهم میلادی گل‌سرخ ایران به هندوستان، شمال آفریقا و ترکیه و سپس به بلغارستان برده شد و کاشت آن گسترش یافت. ایران از دیرینه‌ترین کشورها برای تولید گل‌سرخ به‌شمار می‌رود و پیشینه آن در این زمینه به بیش از ۲۵۰۰ سال می‌رسد.

در گذشته‌های دور گل‌های سرخ رز چیده شده و در چربی‌هایی قرار داده شده و عطر گل رز را استخراج و به‌جای دارو در درمان بیماری‌های گوناگون به کار می‌گرفته‌اند.

ایرانیان در آن زمان نخستین بار روش تقطیر را نوآوری کردند، فرآوری گیاهان دارویی به روش تقطیر در ایران، پیش از تاخت و تاز مغولان به اوج خود رسید. به‌گونه‌ای که همه ساله مقدار فراوانی گلاب، عرق نسترن، نعناع، رازیانه و… از راه دریا و خشکی به شمال آفریقا، اروپا، چین، هندوستان و یمن فرستاده می‌شد.

عطر گل سرخ ایران به سبب شرایط آرمانی آب و هوایی از مرغوبیت ویژه و چشمگیری برخوردار است اما این گل‌های زیبا با قیمت‌های میلیون دلاری آن ارزش افزوده ای که باید برای تولیدکنندگان داشته باشد ندارد.

امروزه تجارت اسانس‌های گیاهی از مرحله کشت گیاهان اسانس‌دار تا مرحله فروش و بازاریابی فرآورده‌های حاصل آن از یک ساختار کلی و مشخص با عنوان صنعت اسانس تبعیت می‌کند و بسیاری از کشورهای قدرتمند نظیر فرانسه، آمریکا، بلغارستان، برزیل، روسیه و غیره آن را در برنامه‌های اقتصادی خود قرار داده‌اند.

گل‌محمدی به «طلای معطر» معروف است، چراکه ماده اولیه کارخانه‌های عطرسازی در دنیاست؛ هر کیلوگرم اسانس این گیاه چندین هزار دلار ارزش دارد، از این رو امروز از آن به‌عنوان طلای مایع یاد می‌شود.

در ایران بیشترین قسمت قابل مصرف گل‌محمدی گلبرگ و گلابگیری این گل می‌باشد که به تازگی نیز از اسانس آن استفاده می‌شود؛ اما گل‌محمدی دارای فرآورده‌های پیچیده و گرانقیمتی همچون اسانس‌های نوع اول و دوم، آبسولوت، تامپ و روغن مطلق نیز می‌باشد که در کشورهایی همچون ترکیه و بلغارستان استخراج می‌شود و در موارد متعدد قابل استفاده است.

اسانس گل محمدی به عنوان طلای مایع شناخته می شود اما کم توجهی به صنایع تبدیلی سبب شده تا این محصول ایرانی بیشتر به صورت گلاب صادر شود.

قیمت پایین گل‌های محمدی در خراسان شمالی

زیدآبادی یکی از افرادی که دارای گلستان گل محمدی در شهرستان اسفراین است در گفت و گو با ایسنا، مساحت گلستان خود را ۲۵ هکتار اعلام کرد و گفت: گلستان به صورت آبی، آبیاری می‌شود.

وی افزود: امسال وضعیت بوته‌های گل و گل دهی نسبت به سال گذشته بسیار بهتر بوده چراکه سرمازدگی در زمستان و فصل بهار وجود نداشته و از سوی دیگر دمای هوا نیز مناسب بوده است.

زیدآبادی ادامه داد: به برکت بارش‌های خوب امسال تعداد گل‌ها و غنچه‌ها نیز خوب بود و امروز، روز پنجم برداشت گل‌های محمدی هستیم.

وی با تاکید بر اینکه کیفیت گل‌های محمدی استان از لحاظ کیفیت اسانس بسیار خوب است، تصریح کرد: یکی از مهمترین مشکلاتی که سد راه تولید ما شده است قطع برق چاه‌های کشاورزی است که در سال گذشته با این مشکل مواجه شدیم.

وی افزود: طی امسال هنوز برق چاه‌های کشاورزی قطع نشده اما از ۱۵ خرداد تا شهریور ماه قطع می‌شود که این امر سبب خشکیدگی بوته‌های گل می‌شود.

زیدآبادی ادامه داد: یکی دیگر از مشکلات باغداران،  قیمت فروش گل محمدی است که متاسفانه قیمت امسال گل‌ها در این استان بسیار بد است بطوریکه قیمت در استان کیلویی ۵۰ هزار تومان و در کاشان ۹۰ هزار تومان است.

وی تاکید کرد: اما مهمترین مشکل افرادی که در این استان دارای گلستان گل محمدی است نبود صنایع فرآوری است، بیشترین ارزش افزوده گل محمدی در اسانس آن است که قیمت بسیار بالایی دارد اما متاسفانه متقاضیان آن در کشور است و بیشتر گل‌های برداشت شده تبدیل به گلاب می‌شوند و یا خشک می‌شوند و اسانس گل محمدی، مشتریانی خاص دارد.

ترس و لرز باغداران از به گل نشستن گلستان‌ها

ماشاالله رحمتی یکی دیگر از تولیدکنندگان گل محمدی در فاروج است که در گفت و گو با ایسنا بیان کرد: با توجه به اینکه هنوز هوا کمی سرد است غنچه‌های گل باز نشده اند اما تعداد غنچه‌های موجود بر روی بوته‌ها نسبت به سال گذشته که خشکسالی بود بیشتر است.

وی تصریح کرد: خوشحال از تولید زیاد گل هستیم اما دغدغه ای که در این میان وجود دارد پیدا کردن کارگر برای برداشت گل‌ها است که به سختی پیدا می‌شود.

گلستان‌هایی که تبدیل به مزارع گندم و جو شدند

چمنی یکی دیگر از باغداران گل محمدی بود که در ادامه در گفت و گو با ایسنا، تصریح کرد: مساحت گلستانم بیش از ۲۰ هکتار بود اما تمام آن را تبدیل به مزرعه گندم و جو کردم.

وی بیان کرد: مشکلات زیادی در زمینه تولید گل محمدی وجود داشت که یکی از آن‌ها پیدا کردن کارگر برای برداشت بود که گاهی اوقات کارگر پیدا نمی‌شد و فقط مجبور می‌شدیم تا گل‌های نیمه شکفته را جمع آوری کنیم و بسیاری از گل و غنچه‌ها بر روی بوته باقی می‌ماندند و جمع آوری نمی‌شد.

چمنی تصریح کرد: از سوی دیگر قیمت گل‌های خریداری شده در این استان پایین بود، کارخانجات با قیمت پایین گل‌ها را خریداری و پول را بعد از مدت زیادی پرداخت می‌کردند.

وی افزود: علاوه بر آن خشکسالی باعث شد تا چاه‌هایی که گلستان را آبیاری می‌کردیم خشک شود و با مشکل آبیاری بوته‌های گل مواجه بودیم.

تولید گل محمدی با نوع پُرگل، گل محمدی در مرکز تحقیقات کشاورزی استان

مهدی ایمانی محقق مرکز تحقیقات کشاورزی خراسان شمالی نیز در گفت و گو با ایسنا تصریح کرد: در سطح نیم هکتار اکو تیپ گل محمدی کشت شده و به مرحله باردهی رسیده است که کیفیت بوته‌ها به لحاظ پُرگلی بسیار خوب بود و از اسانس باکیفیت و بالایی برخوردار هستند.

وی افزود: این گل‌ها آماده تحویل است و باغداران می‌توانند برای گرفتن قلمه و ریشه دار کردن آن‌ها برای تکثیر به مرکز مراجعه کنند.

ایمانی تصریح کرد: گل‌های محمدی غرس شده در خراسان شمالی از کیفیت خیلی زیادی برخوردار است اما چون برداشت تمام گل‌ها در  کشور مربوط به یک دوره خاص می‌شود کشاورزان در ارتباط با قیمت فروش آن با مشکل مواجه می‌شوند و در برخی نقاط قیمت کاهش می‌یابد اما آن ها از آنجاییکه نمی‌توانند گل‌ها را نگه دارند با همان قیمت‌ها مجبور به فروش هستند.

وی تاکیدکرد: گل محمدی یکی از محصولات خوب برای تولید است چراکه بعد از غرس تا ۲۵ سال تولید محصول دارد و طی این مدت گلستان‌ها فقط نیازمند نگه داری هستند اما با مشکلاتی همچون بحث فرآوری آن و تبدیل به محصولات را ارزش تر، صادرات و … فراهم شود تا طعم شیرین این طلای معطر را بتوان چشید.

تولید اسانس نیازمند یک مشتری خارجی و یا بازرگان است

محمدعلی معموری که دارای واحد تولیدی عرقیات، اسانس و عصاره از گیاهان دارویی در جاجرم است همچنین در گفت و گو با ایسنا، گفت: همزمان با فرارسیدن فصل برداشت گل محمدی، بیشتر تمرکز کار بر روی تولید گلاب اختصاص پیدا می‌کند.

وی با تاکید بر اینکه این واحد تولیدی قابلیت تولید اسانس گل محمدی را نیز دارد، افزود: اما تولید انسانس نیازمند وجود یک مشتری خارجی و یا یک بازرگان است تا امر بازاریابی را انجام داده و بعد از آن به واحد تولیدی اسانس و عصاره گیری سفارش محصول بدهد.

معموری تاکیدکرد: اگر مشتری خاصی وجود داشته باشد اقدام به تولید اسانس گل محمدی می‌کنیم در غیر این صورت فقط گلاب تولید خواهیم کرد.

بیشتر فرآورده‌های گل محمدی در داخل مصرف می‌شود

زینلی مجری طرح گیاهان دارویی در وزارت جهاد کشاورزی نیز چندی پیش در گفت و گو با ایسنا، با اشاره به اینکه سطح زیر کشت گل محمدی در دنیا حدود ۴۵ هزار هکتار است، گفت:  حدود ۳۰ هزار هکتار از این مساحت در ایران است.

وی تصریح کرد: ایران از لحاظ صادرات گلاب در جایگاه اول در دنیا قرار دارد اما از لحاظ صادرات گل و گل برگ خشک در جایگاه ۵۳ و در صادرات اسانس گل محمدی نیز در جایگاه۵۶ قرار دارد.

زینلی در پاسخ به این سوال که چرا ایران با وجود اینکه بیشترین سطح زیر کشت گل محمدی را به خود اختصاص داده اما در صادرات اسانس گل محمدی که درآمدزایی خیلی بالایی دارد در جایگاه خوبی برای صادرات قرار نگرفته تصریح کرد: از آنجاییکه ایران عضو سازمان تجارت جهانی نیست، صادرات محصولی که انجام می‌دهد به نام کشورمان ثبت نمی‌شود وگرنه اسانس گل محمدی نیز به طور قابل قبولی صادر می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: علاوه بر آن بیشتر فرآورده‌های گل محمدی که در ایران تولید می‌شود بیشتر در داخل مصرف می‌شود بطوریکه بین ۱۵۰ میلیون لیتر گلاب، عرقیات گل محمدی به مصرف داخل می‌رسد.

زینلی مصرف سرانه هر ایرانی از گلاب را دو لیتر در سال اعلام کرد و گفت: بنابراین به این نتیجه می‌رسیم که نیاز داخل کشور به گل محمدی و فرآورده‌های آن بالا است.

افزایش تولید گل محمدی در خراسان شمالی با بارش‌های بهاری

صفدر صفدی مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی در ادامه در گفت و گو با ایسنا، از افزایش تولید گل محمدی با بارش‌های بهاره امسال خبر داد.

وی اظهار کرد: علاوه بر میزان تولید، کمیت اسانس گل محمدی نیز با توجه به شرایط آب و هوایی افزایش یافته است.

صفدری با اشاره به اینکه سطح گلستان‌های استان ۵۰۰ هکتار است، گفت: در این استان ۴۱ هکتار گلستان گل محمدی غیربارور دیم، ۸۲ هکتار گلستان آبی غیربارور، ۸۲ هکتار گلستان بارور دیم و ۲۸۹ هکتار گلستان بارور آبی وجود دارد. تلاش این است که در این استان گل‌های محمدی در اراضی شیب‌دار کشت شود.

وی بیان کرد: پیش‌بینی می‌شود امسال بیش از ۱۱ تن گل محمدی برداشت شود که حدود دو تن و ۹۰۰ کیلوگرم تبدیل به گل خشک می‌شود و یک تن و ۹۰۰ کیلوگرم نیز غنچه برداشت می‌شود.

این مقام مسئول با اشاره به اینکه میزان تولید گلاب ۶۲۱ هزار لیتر و اسانس ۲۲ لیتر خواهد بود، ادامه داد: خراسان شمالی ۶۲ واحد سنتی و چهار واحد صنعتی تولید گلاب دارد.

وی با اشاره به اینکه در ارتباط با گیاه زعفران هر سال بازارچه گل در این استان برپا و به‌صورت مستقیم خرید و فروش انجام می‌شود، افزود: در ارتباط با گل محمدی نیز چنین بازارچه‌ای نیاز است که پیگیری‌ها برای راه‌اندازی آن از سال آینده در حال انجام است‌.

انتهای پیام