فعل اسنادی چیست؟ توضیح به زبان ساده + مثال و تمرین

در این مطلب از «مجله فرادرس» قصد داریم بدانیم «فعل اسنادی چیست». بیشتر فعل‌هایی که در زبان فارسی به‌کار می‌روند بر انجام دادن یا انجام گرفتن کاری مخصوص و مشخص دلالت می‌کنند. مثلاً فعل‌های «خوردن، رفتن، دیدن و نشستن» را در نظر بگیرید. هرکدام بر انجام دادن کاری مشخص دلالت می‌کنند. این نوع فعل‌ها را فعل تام می‌گویند.

در مقابل فعل‌های تام، فعل‌هایی وجود دارد که معنی کاملی ندارند، فقط برای نسبت دادن یا نسبت ندادن (نفی نسبت) به‌کار می‌روند. معنی این فعل‌ها با آوردن صفت در زبان فارسی یا کلمه‌ای دیگر کامل می‌شود. به این فعل‌ها، فعل‌های اسنادی می‌گویند. در این مطلب به کمک مثال و تمرین، فعل‌های اسنادی، که به نام‌های ربطی، عام و یا رابطه هم شناخته می‌شوند، به زبان ساده و بر اساس دستور زبان فارسی بررسی خواهیم کرد.

فعل اسنادی چیست ؟

به جمله‌های زیر و فعل‌های برجسته دقت کنید.

فعل‌های جمله اول و دوم، یعنی «پوشید» و «کاشتند» انجام کاری را به ما نشان می‌دهند؛‌ کار «پوشیدن» و کار «کاشتن». اما فعل جمله‌های بعد، یعنی «شدند»، «است» و «بود» فقط چیزی را به چیز دیگری نسبت می‌دهند. در ادامه این گزاره را روشن‌تر توضیح داده‌ایم.

• فعل «شدند» خوشحالی را به بچه‌ها نسبت می‌دهد.
• فعل «است» گرمی را به هوا نسبت می‌دهد.
• فعل «بود» معلم را به مدرسه نسبت می‌دهد.

به فعل‌های «استیدن (مصدر فعل است)، شدن، بودن» فعل اسنادی می‌گویند. این فعل‌ها برای نسبت دادن چیزی به چیزی استفاده می‌شوند.

نکات مهم افعال اسنادی

فعل‌های «گشتن و گردیدن» فقط در صورتی‌ که معنی «شدن» بدهند، فعل اسنادی به شمار می‌روند. برای درک بهتر جمله زیر را در نظر بگیرید.

«نگردیده» به جای «نشده»‌ و با همان معنی به‌کار رفته است. بنابراین فعل اسنادی به شمار می‌رود. حال به جمله زیر دقت کنید.

«می‌گردد» به معنی «گردش می‌کند» است؛ فعل ربطی نیست و در اینجا فعل تام است. در بیت شعر زیر نیز می‌توانید نمونه‌ای از فعل «گشتن» غیراسنادی را ببینید.

فعل‌های «استیدن» و «بودن» هم هر وقت معنی وجود داشتن، بدهند، فعل اسنادی نیستند. برای مثال جمله‌های زیر را ببینید.

در جمله نخست، «نیست» یعنی وجود ندارد و در جمله دوم هم «نبود» یعنی وجود نداشت. بنابراین در این جمله‌ها «نیست» و «نبود» فعل تام‌اند و ربطی یا اسنادی نیستند.

مسند و مسندالیه چیست ؟

فعل‌های اسنادی معنای کاملی ندارند. برای درک بهتر ابتدا به جمله‌های زیر توجه کنید.

در جمله‌های فوق، «ام»، «بود» و «شد» معنی کاملی ندارند. کلمه‌های «من»، «یکشنبه» و «سرد» معنی آن‌ها را کامل کرده است. در واقع فعل‌ها، واژه‌های «من»، «یکشنبه» و «سرد» را به نهاد یعنی به ترتیب «علی»، «دیروز» و «هوا» اسناد داده‌اند. به کلمه‌هایی که به وسیله آن‌ها فعل اسنادی به نهاد نسبت داده می‌شود، مسند می‌گویند.

مسند و تمیز

مفهوم بعضی از فعل‌ها با مفعول، متمم یا هر دو کامل نمی‌شود؛ به وابسته دیگری احتیاج پیدا می‌کند تا مفهوم خود را تمام کند و ابهام جمله را برطرف کند. برای نمونه به جمله‌های زیر دقت کنید.

بدون واژه‌های «شایسته» و «نیما» مفهوم فعل‌های «می‌دانم» و «صدا می‌کنند» ابهام دارد. این واژه‌های زبان فارسی را که در این حالت از جمله رفع ابهام می‌کنند، تمیز می‌نامند. مسند و تمیز گاهی می‌توانند به‌ شکل گروهی به‌کار بروند. برای نمونه جمله‌های زیر را در نظر بگیرید.

فعل کرد

فعل‌ «کرد» گاهی به‌صورت ساده اسنادی به کار می‌رود؛ آنجا که «کرد» به‌معنای «گردانید» است. برای مثال جمله زیر را ببینید.

در جمله بالا «جیب و بغل و سوراخ» در جمله وابسته یا پیرو محذوف و مفعول است و واژه خالی، مسند است. مثال‌های دیگر را در ادامه مشاهده می‌کنید.

فعل «کرد» در بعضی از جمله‌ها، فعل ساده غیراسنادی است و به معنای انجام دادن. در این صورت فعل «کرد» گذرا به مفعول است. برای نمونه جمله زیر را مشاهده کنید.

در جمله فوق، «عادت»، مفعول و «کردم» فعل ساده است.

سوالات متداول درباره مطلب فعل اسنادی چیست

برای درک بهتر مطلب «فعل اسنادی چیست» در ادامه این مطلب به تعدادی از پرسش‌های رایج در این خصوص پاسخ داده‌ایم.

فعل اسنادی چیست؟

«اسناد» یعنی نسبت دادن صفتی یا حالتی به چیزی یا کسی. فعل اسنادی هم فعلی است که به واسطه آن چیزی را به چیز دیگر نسبت می‌دهند. مثلاً در جمله «هوا گرم است»، فعل اسنادی «است»، گرما را به هوا نسبت داده است.

افعال اسنادی کدامند؟

معروف‌ترین فعل‌های اسنادی «است، شد، بود، گشت و گردید» است. با این فعل‌ها علاوه بر نهاد مسند نیز می‌آید. گروه دیگری از فعل‌ها هم در برخی موارد، فعل اسنادی به حساب می‌آیند. با این فعل‌ها می‌توان جمله‌هایی ساخت که علاوه بر مسند، مفعول یا متمم هم داشته باشند. از این فعل‌ها می‌توانیم به گردانیدن و فعل‌های هم‌معنی آن از قبیل «نمودن، کردن، ساختن»، نامیدن و فعل‌های هم‌معنی آن از قبیل «خواندن، صدا کردن، صدا زدن، گفتن، لقب دادن»، شمردن و فعل‌های هم‌معنی آن از قبیل «به شمار آوردن، به حساب آوردن» و پنداشتن و فعل‌های هم‌معنی آن از قبیل «دیدن، دانستن، یافتن» اشاره کنیم.

صرف فعل «استیدن» چگونه است؟

همه ساخت‌ها و همه زمان‌های برخی فعل‌ها در زبان به‌کار نمی‌روند. مثلاً فعل «استیدن» غیر از مضارع آن یعنی «ام، ای، است، ایم، اید، اند» و منفی آن‌ها «نیستم، نیستی، نیست، نیستیم، نیستید، نیستند» ساخت‌های دیگری در زبان ندارد.

تمرین برای مطلب فعل اسنادی چیست

برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با مطلب «فعل اسنادی چیست» می‌توانید از تمرین‌هایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. آزمون اول شامل ۴ سؤال است و پس از پاسخ دادن به تمامی پرسش‌ها و ظاهر شدن دکمه «دریافت نتیجه آزمون»، می‌توانید نمره عملکردتان را مشاهده کنید و جواب‌های درست و نادرست را نیز ببینید. پاسخ سؤالات نیز بعد از هر آزمون آمده است.

تمرین اول

گزینه درست را انتخاب کنید.

 تمرین دوم

در جمله‌های زیر فعل اسنادی را معین کنید.

جمع‌بندی

در انتهای مطلب «فعل اسنادی چیست» نکات مهم را برای شما فهرست کرده‌ایم.

• فعل‌هایی که در زبان فارسی بر انجام دادن یا انجام گرفتن کاری مخصوص و مشخص دلالت می‌کنند، فعل‌های تام نام دارند.
• فعل‌هایی که معنای کاملی ندارند، فقط برای نسبت دادن یا نسبت ندادن (نفی نسبت) به‌کار می‌روند و معنی آن‌ها با آوردن صفت یا کلمه‌ای دیگر کامل می‌شود، افعال اسنادی، ربطی یا عام نام دارند.
• معروف‌ترین افعال اسنادی، از مصدر «استیدن (مصدر فعل است)، شدن، بودن»‌ هستند.
• افعال «گشتن و گردیدن» فقط وقتی معنی «شدن» بدهند، فعل اسنادی به‌حساب می‌آیند.
• فعل‌های «استیدن» و «بودن» هر زمان معنی «وجود داشتن» بدهند، اسنادی نیستند.
• افعالی که به عنوان افعال اسنادی می‌شناسیم، اگر به همراه افعال دیگر، به‌صورت فعل کمکی به‌کار روند، اسنادی به‌ حساب نمی‌آیند.
• به واژه‌هایی که به وسیله آن‌ها فعل اسنادی به نهاد نسبت داده می‌شود، مسند می‌گویند، جمله‌هایی که در آن‌ها فعل‌های اسنادی به کار می‌روند، جمله اسمیه نامیده می‌شوند.
• مسند معمولاً از مقوله صفت است اما گاهی هم از مقوله اسم یا ضمیر است.
• فعل‌ «کرد» هم گاهی به‌صورت ساده اسنادی به کار می‌رود؛ وقتی «کرد» به‌معنای «گردانید» است.
• دیگر افعال اسنادی، گردانیدن و فعل‌های هم‌معنی آن از قبیل «نمودن، کردن، ساختن»، نامیدن و فعل‌های هم‌معنی آن از قبیل «خواندن، صدا کردن، صدا زدن، گفتن، لقب دادن»، شمردن و فعل‌های هم‌معنی آن از قبیل «به شمار آوردن، به حساب آوردن» و پنداشتن و فعل‌های هم‌معنی آن از قبیل «دیدن، دانستن، یافتن» هستند.

در پایان این مطلب از «مجله فرادرس»‌ باز هم این نکته را یادآوری می‌کنیم که هر فعل را در بافت جمله و معنی به‌کار رفته بررسی کنید؛‌ چراکه در جای دیگر ممکن است معنای دیگری داشته باشد.